Español chileno – czyli o chilijskim hiszpańskim

W dzisiejszym artykule przedstawię Ci chilijską odmianę hiszpańskiego. Zrobię wszystko co w mojej mocy, żeby przekazać maksimum informacji, pochłaniając minimum twojego wolnego czasu. Tak czy inaczej, zaparz sobie kawę lub herbatę, usiądź wygodnie i przygotuj się na mocną dawkę hiszpańskojęzycznej wiedzy!

Chilijski w liczbach

Chilijskim hiszpańskim posługuje się około 18 milionów osób. Podobnie do pozostałych generalnych wariantów hiszpańskiego, tak i w samym chilijskim istnieje duże zróżnicowanie. 

Tym co odróżnia go od pobliskiego Rioplatense (hiszpańskiego używanego przez większość populacji Argentyny), jest duża rozbieżność jeśli chodzi o poszczególne warstwy społeczne.

Podczas gdy Rioplatense jest powodem do dumy i mową tak bogatych jak i biednych, to wiele cech hiszpańskiego używanego w Chile jest od lat stygmatyzowana przez lokalne elity.

Wpływ

Podobnie do wielu innych dialektów Ameryki Łacińskiej, dialekty Andaluzji wywarły najsilniejszy wpływ na odmianę chilijską. Językoznawcy przypisują w tym przypadku wyjątkowo dużą zasługę hiszpańskiemu z okolic Sewilli, gdyż to stamtąd na tereny Chile przybywała większość wczesnych osadników.

Fonologia

Odnosząc się do poprzedniego paragrafu, w wymowie chilijskiej można zaobserwować cechy typowo andaluzyjskie.

Przydechowe H

Jedną z tych andaluzyjskich cech jest wymowa grafemu S jako przydechowe /h/ przed spółgłoskami lub na końcu wyrazów lub całkowity zanik dźwięku /S/ na końcu wyrazów.

Przydechowe /h/ to dźwięk dużo bardziej miękki niż nasze polskie /h/. 
Zatem Chilijczyk wymówi Nosotros somos Chilenos jako /Nosotro’ somo’ chileno’/ (My jesteśmy Chilijczykami) zamiast standardowego /Nosotros somos chilenos/, natomiast słowa takie jak mismo czy nuestro jako /mihmo/ i /nuehtro/, w miejsce standardowych /mismo/ i /nuestro/.

Pominięcie D

Kolejną cechą “przyniesioną” z południa Hiszpanii jest tendencja do pomijania dźwięku /d/, w wyrazach kończących się na -ado, -ada. Kilka przykładów:

Cansado, cansada (zmęczony, zmęczona) -> /cansa’o/ oraz /cansá/
Salado, salada (słony, słona) -> /sala’o/ oraz /salá/

Chilijczycy są najszybsi

Chilijczycy są też uważani za najszybciej mówiący hiszpańskojęzyczny naród. Ich szybkie tempo mówienia, w połączeniu z tendencją do pomijania pewnych dźwięków, którą już omówiliśmy, sprawiają realny problem nawet dla innych rodzimych użytkowników hiszpańskiego.

Czemu w Chile zamiast sushi mówi się suchi

Cechą typowo chilijską jest wymawianie ‘ch’ jako /sz/. Zatem, np. Leche (mleko) -> /lesze/ lub Chile -> /szile/. Zjawisko to jest natomiast mocno napiętnowane i kojarzone z niższymi klasami społecznymi. 

Niektóre osoby, próbując ukryć tę tendencję popadają w hiperpoprawność i zamieniają /sz/ na /cz/ nawet w miejscach, w których nie ma takowej potrzeby. Stąd właśnie wzięło się słynne /suchi/, które można usłyszeć w Chile.

Gramatyka

Ustedes

Choć nie jest to cecha wyróżniająca chilijski, to warto nadmienić, że podobnie do reszty krajów Ameryki Łacińskiej, w Chile używa się zaimka ustedes przy zwracaniu się do drugiej osoby liczby mnogiej. W przeciwieństwie do iberyjskiego vosotros.

Tú vs vos

W Chile przy zwracaniu się do drugiej osoby liczby pojedynczej używa się zaimka tú jak i zaimka vos.

W XIX w. Andrés Bello, rektor Universidad de Chile, starał się wyplenić użycie voseo. Od tamtego czasu użycie vos jest w Chile uważane za wulgarne lub przynajmniej niestosowne w języku formalnym.

Używane jest jednak wciąż w języku potocznym, a jego popularność zależy tak i od klasy społecznej osoby jak i sytuacji, w której jest użyte.

Co udało się osiągnąć purystom językowym to zdecydowany spadek popularności zaimka vos, kosztem tú. Niestety na przekór purystom ludność chilijska nie zaprzestała używać odpowiadającej vos koniugacji. Zostawia nas to z eklektyczną mieszanką, którą trudno spotkać w innych hiszpańskojęzycznych państwach.

Koniugacja

Chilijska odmiana dla drugiej osoby liczby pojedynczej jest niemal identyczna do odmiany odpowiadającej vosotros (patrz sekcja o ustedes powyżej). Tyle, że w zgodzie z chilijską tendencją do niewymawiania /s/, także i tutaj s będzie nieme lub zamieni się w przydechowe /h/.

Ponadto, w czasie teraźniejszym czasowniki kończące się na -er, tracą e w końcówce fleksyjnej. Np. sabeís -> sabí(s)

Na lewo podaję standardową koniugację dla vosotros, na prawo chilijskie voseo.

• (Vosotros) caminaís -> Tú/vos caminái(s)
• (Vosotros) comeís -> Tú/vos comí(s)
• (Vosotros) vivís -> Tú/vos viví(s)

W przypadku czasownika ser (być) istnieją dwie różne formy:

Standardowe Tú eres -> Tú/vos soi lub Tú/vos erí(s)

Zatem, w zależności od stopnia formalności w chilijskim występuje aż 7 sposobów na wyrażenie, prostego jak się wydaje z naszej polski perspektywy, “ty jesteś”:

• Vo(s) soi
• Vo(s) erí(s)
• Tú soi
• Tú erí(s)
• Tú eres
• Usted es

Słownictwo

Chilijski może sprawić nam problemy nie tylko swoją szybkością czy dziwaczną koniugacją i zaimkowym chaosem. Chilijczycy mają także całkiem spory zasób własnych słów i zwrotów.

Wiele z nich dzielą z pobliską Argentyną, lecz jest cała masa słów, których nie usłyszymy nigdzie indziej.

• Al tiro – hiszp. de inmediato; pol. natychmiast, od razu – dosł. na wystrzał, aluzja do lekkoatletyki, kiedy to zawodnicy startują ułamek sekundy po wystrzale sędziego.
  
  Np. -Pablo, ¿me traes agua?  -¡Sí, al tiro!


• ¿cachái? – hiszp. ¿entiendes?; pol. rozumiesz?, łapiesz? – prawdopodobnie od angielskiego czasownika to catch


• Fome – hiszp. aburrido; pol. nudny


• Huevón – na internecie często pisane weón – dosł. osoba z jajami (huevos) – początkowo słowo służyło do określenia osoby leniwej, niezdarnej. Z czasem jednak utraciło to znaczenie i obecnie używane jest do wyrażenia całej masy idei. Często używane po prostu jako nieformalny zwrot drugoosobowy, typu koleś, gościu. Od Huevón pochodzi mnóstwo innych słów używanych w Chile, np. huevada (określ jakiejkolwiek rzeczy, zamiennik słowa, którego nam brakuje. Także używane jako: bzdura, głupota), huevear (jajcować, wygłupiać się), hueá (patrz huevada, jest to po prostu skrócona wersja).
  
  Przykłady:
  ¡Mira eso! (Patrz na to!) -> ¡Cacha esa hueá!
  Ese tipo habla tonterías. (Ten koleś gada bzdury.) -> Ese hueón habla puras hueás


• Po’ – hiszp. pues – pol. więc, zatem, no… – skrócona wersja pues, chilijczycy wrzucają po na koniec zdania w celu podkreślenia swoich słów


• Sapo/Sapa – pol. ropucha – można przyrównać ten zwrot do polskiego mohera, “sapą” będzie starsza pani, która nie ma co robić więc donosi na sąsiadów, wtrąca się w nie swoje sprawy i plotkuje z innymi ropuchami. Skądś to chyba znamy, co?


• Ya – hiszp. sí lub bueno – pol. tak lub dobra 


• Yapo – hiszp. sí pues – pol. No pewnie, (że tak)! – połączenie Ya i Po’
  

To by było na tyle. Po przeczytaniu dzisiejszego artykułu wiesz na temat chilijskiego już całkiem sporo i jesteś przygotowany na zanurkowanie w chilijską kulturę.

Jeśli spodobał  Ci się artykuł i nie chcesz przegapić następnych, zapraszam do polubienia mojej strony na facebooku! Życzę Ci miłego dnia i powodzenia na twojej drodze do opanowania hiszpańskiego!