Tak jak wspomniałem w jednym z moich wpisów hiszpański jest językiem policentrycznym. Znaczy to, że w świecie hiszpańskojęzycznym nie dominuje jeden prestiżowy dialekt, natomiast w różnych regionach prym wiodą dialekty cechujące się swoistą fonologią, słownictwem czy czasem nawet niuansami gramatycznymi.
Wśród wielu osób uczących się hiszpańskiego panuje mylne przekonanie, o tym że jeden dialekt/akcent jest bardziej poprawny od drugiego albo, że nie warto jest poznawać różnic między dialektami, bo i tak mówi się już jednym i to starczy.
Kolejnym bardzo zaskakującym podejściem do sprawy jest europocentryzm niektórych osób uczących się hiszpańskiego, które czasem traktują amerykańskie odmiany hiszpańskiego jako nieistotne lub, w najbardziej ekstremalnych przypadkach, niepoprawne. Warto pamiętać, że europejskim hiszpańskim natywnie posługuje się ok 47 milionów osób, podczas gdy dialektami Ameryki Łacińskiej aż 420 milionów, jest to prawie dziesięciokrotna różnica.
Nieważne czy planujemy mieszkać czy podróżować tylko w Hiszpanii, a może tylko w Kolumbii. W obecnym zglobalizowanym świecie w każdym z tych krajów spotkamy ludzi z pozostałych. Ponadto, jeśli chcemy mieć dostęp do kultury, w tym przede wszystkim filmów czy muzyki, musimy przyzwyczaić się do całej masy różnych dialektów.
Czego się dowiesz?
W tym artykule krótko przedstawię Ci najistotniejsze dialekty hiszpańskiego oraz ich cechy. Jest to temat zdecydowanie zbyt obszerny na jeden wpis. Docelowo chcę opisać osobno każdy z tych dialektów. Wpis będę aktualizował na bieżąco, odsyłając do poszczególnych postów. Nie zdziw się zatem jeśli w tym artykule opisy dialektów będą bardzo powierzchowne, ma on na celu tylko je przedstawić i pogrupować.
Największa różnica istnieje między europejskimi a amerykańskimi dialektami hiszpańskiego, pokrótce omówimy te pierwsze.
Europejski hiszpański
W samej Hiszpanii istnieje wiele różnych dialektów, choć wszystkie one różnią się od siebie mniej niż od swoich amerykańskich odpowiedników.
W Hiszpanii istnieje swego rodzaju kontinuum dialektalne, które rozciąga się z północy na południe. Dialekty hiszpańskie najczęściej klasyfikuje się jako: północne, centralne, południowe (andaluzyjski) oraz Wysp Kanaryjskich. Ostatnie dwa wywarły szczególnie istotny wpływ na odmiany amerykańskie.
Gramatycznie najbardziej rozpoznawalną cechą europejskiego hiszpańskiego jest użycie zaimka vosotros dla drugiej osoby liczby mnogiej. Zaimek ten jest poza Hiszpanią (oraz Gwineą Równikową) praktycznie nieużywany. Zamiast tego stosuje się ustedes dla drugiej jak i trzeciej osoby liczby mnogiej.
Jeżeli chodzi o wymowę, europejski hiszpański też wykazuje się cechami specyficznymi. Jest to bowiem jedyny dialekt, w którym “c” (przed “e” i “i) oraz “z” są realizowane jako szczelinowe /th/ (jak w angielskim,”think” czy “thin”). W większości Hiszpanii “cielo” to /TH-IELO/, a “zorro” to /TH-ORRO/ podczas gdy w pozostałych regionach hiszpańskojęzycznego świata słowa te zostaną wypowiedziane kolejno jak /sjelo/ i /sorro/. Fenomen ten (wymowa „z” i „c” jako /s/) nazywa się seseo. (Zmuszony jestem użyć TH do reprezentacji nieistniejącego w j. polskim fonemu)
Warto wspomnieć, że w zdecydowanej części Andaluzji i Wysp Kanaryjskich dźwięk /TH/ nie występuje, podobnie do wariantów Ameryki Łacińskiej. Także użycie vosotros jest mniej popularne w Andaluzji, a na archipelagu praktycznie nie występuje.
Amerykańskie dialekty
Meksykański
Najbardziej popularnym “dialektem” hiszpańskiego na nowym kontynencie jest meksykański. Warto pamiętać, że nie jest to dialekt per se, a bardziej grupa dialektów o wspólnych cechach (odnosi się to do większości omawianych tutaj przeze mnie wariantów), gdyż na terenie tak wielkiego państwa jak Meksyk występuje istotna różnorodność językowa.
Meksykański tak jak pozostałe warianty amerykańskie używa zaimka ustedes w miejscu vosotros oraz używa seseo. Szczególną cechą meksykańskiego jest ogromna ilość zwrotów typowych dla tego kraju jak i istotny wpływ języka nahuatl (języka rdzennej ludności zamieszkującej tereny Meksyku) na warstwę leksykalną tego wariantu.
Środkowoamerykański
Dialekt środkowoamerykański to termin ogólny określający hiszpański używany w następujących państwach:
Dialekt ten, a w tym przypadku jest to pojęcie bardzo szerokie, charakteryzuje się wymawianiem fonemu /s/, jako przydechowe /h/ lub na końcu wyrazów praktycznie pominięciem tego dźwięku. Jest to także region, w którym bardzo popularne jest użycie zaimka vos oraz należytej mu koniugacji. O voseo pisałem w poście o Rioplatense.
Karaibski
Dialekt ten obejmuje tereny basenu Morza Karaibskiego. Wybrzeża Panamy, Kolumbii i Wenezueli oraz hiszpańskojęzyczne wyspy; Kubę, Portoryko, Dominikanę oraz część Florydy. (Miami to miasto przeważająco hiszpańskojęzyczne, choć jego mieszkańcy posługują się masą różnych “hiszpańskich”, gdyż pochodzą z całego świata, nie tylko Karaibów)
Dialekt ten charakteryzuje się przede wszystkim wyjątkową fonetyką. Podobno do dialektów środkowoamerykańskich /s/ jest czasem nieme, szczególnie na końcu wyrazów.
/r/ natomiast wymawiane jest na końcu sylab najczęściej jako /l/, zatem porque osoba z Karaibów wymówi jako /polke/, zamiast standardowego /porke/.
Na Karaibach zdrobnienie -ito/ita jest też często zastępowane przez -ico/ica, zatem pregunta -> preguntica (zamiast “preguntita”, pytanie -> pytanko).
Warto też wspomnieć, że voseo na Karaibach jest praktycznie niespotykane.
Andyjski
Dialekt ten rozciąga się od terenów południowej Kolumbii poprzez Ekwador, Peru i Boliwię aż po północne tereny Argentyny. Dialekt ten charakteryzuje się podobną do meksykańskiej emfazą na spółgłoski, a zatem subtelniejszą wymową samogłosek. Ponadto jego cechą rozpoznawczą jest bardzo silnie wymawiane /s/, co kontrastuje go z dialektami basenu Karaibskiego.
Rioplatense
Używany jest w znacznej części Argentyny oraz w Urugwaju. Rioplatense tak samo jak dialekty Ameryki Środkowej używa zaimka vos zamiast tú. Cechuje się także wymową fonemu reprezentowanego literami “LL” i “Y” jako /sz/, w miejscu standardowego /j/. Rioplatense było także pod silnym wpływem języka włoskiego, przyniesionego przez imigrantów, objawia się to typową włoską intonacją oraz dużą liczbą słów włoskiego pochodzenia.
Chilijski
Chilijski często uważany jest za najtrudniejszy do zrozumienia dialekt hiszpańskiego. Chilijczycy mówią bardzo szybko, nawet dla innych hiszpańskojęzycznych nativów. W Chile /s/ na końcu wyrazów tak jak w dużej części Ameryki Środkowej jest zastępowane przez przydechowe /h/. Zatem, Los Chilenos (Chilijczycy) /los chilenos/, osoby których tyczy się ten przydomek wymówią jako /loh chilenoh/ (nie jest to pełnoprawne “h”, to bardzo miękki dźwięk, tak jakbyś chciał wymówić polskie “CH”, ale zamiast je wymawiać, szybko wypuszczasz z ust powietrze) .
Chilijczycy nie wymawiają także “d” w słowach kończących się na -do i -da. Cansado -> Cansa’o, enamorada -> enamorá.
W Chile zaimki tú i vos używane są na przemian. Ponadto chilijski ma jedyną w swoim rodzaju koniugację w drugiej osobie liczby mnogiej, gdzie standardowe końcówki -as, -es, zastępują -ái, -í.
Przykładowo:
- Tú caminas -> Tú caminái
- Tú traes -> Tú traí
- Tú vives -> Tú viví
FIN
To by było na tyle jeśli chodzi o dialekty hiszpańskiego. W tym artykule wymieniliśmy i omówiliśmy pobieżnie generalne dialekty języka hiszpańskiego. Jeżeli chciałbyś zgłębić temat, zapraszam do lektury poszczególnych wpisów na moim blogu oddanych tej tematyce oraz, jeśli mówisz po angielsku czy hiszpańsku, do zrobienia swojego własnego researchu online.
